تربیت اخلاقی افراد جامعه، محور اندیشه سعدی
تربیت اخلاقی افراد جامعه ، محور سخن سعدی در بوستان و گلستان است. البته بخت پیرامون اخلاق معقوله ای دیگر است و سخن سعدی با تربیت اخلاقی متفاوت است . اخلاق معیارهایی را بدست می دهد که انسان می تواند در مقام مقایسه به کیفیت انجام عملی پی ببرد . در این میان معلم اخلاق می كوشد تا راهنمایی کند و بد و خوب را بشناسند . سعدی در گلستان به کمک حکایات و آفرینش های ادبی می کوشد تا مناسبت های صحیح انسان داده و انحراف از هنجارهای اخلاقی را متوقف سازد .در مورد تربیت « خوره امور عقلانی » قابل توجه است . اگر خرد افراد جامعه تقویت شود عقلانی افزایش یابد ؛ فرد خود را در جامعه شناخته و به وظایف فردی در ارتباط با جامعه به طور صحیح عمل کند در مورد تربیت عقل و تقویت خرد ، نیز افکار سعدی قابل اعتماد است.
وجـود تـو شهـریسـت پـر نیـک و بـد تـو سلـطان و دستـور دانـــا ، خــرد
سعدی ، معلمی دلسوز
سعدی در دو باب کتاب بوستان وگلستان،همچون معلّمی خردمند و دلسوز و جهان آزموده سعی دارد همه جا با زبانی نرم و شیرین وفصیح به همنوعان خویش درس اخلاق و فضیلّت بدهد و آنان را به راه صلاح هدایت کند وبه «کمال آدمیت»برساند،راهی که هم در دنیا و هم در آخرت موجب رستگاری خواهد بود.روح انسان دوستی وی،او را وادار می سازد که همه جا در مقام ارشاد خلق برآید و به قصدهدایت مردم وخیر و مصلحت آنان وتهذیب اخلاق جامعه پند و حکمت خود را در لباس افسانه ها وحکایاتی شیرین ولطیف عرضه کند ویامقصود خود را در قالب عبارات و ابیاتی پر مغز و دلنشین بیان دارد و جهانی از فضایل و نیکویی ها بسازد.و راه و رسم دوستی و معاشرت و نیکویی وانسانیت را به ما بنماید.
مضامین آثار سعدی
مضامین اخلاقی که سعدی در گلستان و بوستان آورده است چه از لحاظ وسعت وعمق معنی و چه از حیث لطافت بیان و اندیشه،بی نظیر و شگفت آور است. سعدی در بوستان وگلستان با توجه به عاطفه بشر دوستی که در نهاد خود دارد،گاه همچون انسانی دلسوز و مهربان به سرنوشت یتیمان و سیه بختی ایشان می اندیشد و ما را به نوازش و دلجویی و دستگیری از آنان فرا می خواند ،چنین به نظر می رسد که پایۀ اخلاق سعدی « وارستگی»است، برای اینکه بشر به نیکبختی برسد پیوسته باید بکوشد تا خود را نه تنها در برابر نفس خویش، بلکه از دیگران نیز مستغنی سازد.
او در نکوهش صفاتی چون بیدادو ستم،حرص،حسد،شکم پروری،ریا…سخن ها وتمثیل های فراوان دارد وآنها را گناهی بزرگ می داند و آن گناهان بی کیفر نخواهد ماند و هر کسی بدی می کند،چشم نیکی نباید داشته باشد بلکه باید بداند که سر انجام هم در این جهان به عواقب کردار بعد خویش گرفتار خواهد شد. سعدی به تعلیم وتربیت نیز توجه فراوان دارد و به همین جهت است که یک باب از گلستان و یک باب از بوستان را به این موضوع اختصاص داده و طی این دو باب، سخنانی عمیق در این مبحث بیان داشته که هم از لحاظ عمق اندیشی و هم از لحاظ فصاحت از قطعات جاودان شعر و ادب فارسی به شمار می آید.
سعدی معلم با تجربه
این سخنور عالی مقام سراسر عمر خود را به دقت در احوال مردم روزگار گذرانده ودر سفر وحضر به همه چیز با دیدۀ تأمل و تعمق نگریسته و از نزدیک با واقعیت حیات آشنا شده،آنها را لمس کرده،از فراز و نشیب بسیار گذشته وبا طبقات گوناگون جامعه حشر ونشر نموده ودر رفتار وگفتار هر طبقه دقیق شده و با ذهن باریک بین خویش نکته های ظریف از رذایل و نقایص وعیوب آنان کشف کرده و حاصل مشهودات ومسمومات خود را به صورت حکایتی زنده و ابیاتی دلنشین در آورده و سعی داشته که «داروی تلخ نصیحت»را به «شهد ظرافت»بیامیزد.
درنظر سعدی معلّم باید در کار تعلیم وتربیت حسن تدبیر داشته باشد و درشتی ونرمی را بیامیزد و حد اعتدال را نگاه دارد. سخنان حکمت آمیز سعدی که در هر یک آنها نکته ای ژرف و لطیف برای هدایت وعبرت آدمیان نهفته است به حدی پر مایه ومؤثر است که از همان انتشار آثارش در میان صاحبنظران وارباب ذوق مقبولیت کامی یافته واکثر آنها از فرط فصاحت وعمق اندیشه به صورت امثال سایر در آمده و زبانزد عام وخاص گشته است. سعدی اصول اخلاقی و راه و رسم زندگانی را هوشمندانه درک کرده وحاصل تجربیات خود را در قالب سخنانی شور انگیز ودل آویز به ما عضه داشته است.
