معرفی تمدنی کهن در جیرفت
شهر دقیانوس به عنوان یکی از نخستین تمدن های بشری شناخته شده است. مورخان و باستان‌شناسان با حفاریهای متعدد در حوزه رود هلیل رود و روستای صندل به این مهم دست یافتند که گهواره تمدن خاورمیانه نه تمدن بین‌النهرین که تمدن درخشان جیرفت بوده است. شهر دقیانوس به مساحت ۴۰۰ کیلومتر مربع حتی از تمدن بابل و بین‌النهرین نیز قدیمی‌تر است. تمدن پنج هزار ساله جیرفت در ایران یکی از ناشناخته‌ترین و اسرارآمیزترین تمدنهای بشری است. شهر دقیانوس با قدمتی ۷ هزار ساله در شمال شرقی جیرفت و کنار هلیل‌رود قرار گرفته است. دقیانوس مربوط به دوره سلجوقیان بوده و جز بزرگ‌ترین شهرهای اسلامی كشور قلمداد می شود. این شهر هم اکنون ثبت ملی شده است.
نقش تمدن ارت در شکل گیری تمدن بین النهرین
اوایل هزاره دوم قبل از میلاد سرزمینی رویایی و پیشرفته در دنیای باستان، سرزمینی مملو از فرهنگ، هنر، تمدن و قدرت، سرزمینی به نام ارت وجود داشته است. جایی که امروزه از آن به عنوان شهر دقیانوس یاد می‌کنیم، پادشاه مقتدر ارت قلمرویی مملو از ثروت داشته است. در هزاره سوم پیش از میلاد در متون اكدی سومر آمده که نارام سین هیاتی بازرگانی برای خرید چوب، مس وبافته و همچنین صنعتگر ماهر برای ساخت معبد به مكن كه در منطقه جازموریان قرار دارد فرستاده است.
فرمانروای این منطقه به نام مانودانو در متون اكدی ذكر شده است كه احتمالا جیرفت مركز حكومتی او بوده است. مشخص نبود این شهر در کجای ایران قرار دارد که آنقدر اعتبار دارد که به اکدیان جنس و صنعتگر صادر کند. اما با کشفیات دو دهه اخیر این احتمال که شهر مورد نظر جیرفت باشد بسیار قوت گرفت. به طور حتم تمدن هلیل رود آنقدر پیشرفته بوده که آوازه اش به سومر رسیده بود. یک دلیل دیگر اثبات غنای فرهنگی هلیل رود این است که آثار یافت شده جیرفت هم دوره سومر هستند ولی تحت نفوذ فرهنگی سومر، ایلام یا سرزمین های شرقی خود نبودند.
سرزمین ارت که از یک سو با کویر لوت و از سوی دیگر با کشورهای افغانستان و پاکستان همسایه است، نشان می‌دهد که در حدود پنج هزار سال پیش مرکز تولید این نوع ظروف و اشیای نفیس تزیینی از انواع دیگر بوده است. تولیداتی که در آن روزگاران از دره سند گرفته تا فرات و تا سواحل شمالی شبه جزیره عربستان خواهان فراوان داشته است. کیفیت بی نظیر هنری این اشیا درجه والای رشد فرهنگی ساکنان فلات ایران را در اواخر هزاره چهارم نشان می‌دهد و باب تازه‌ای را در مطالعه نقشی می‌گشاید که آنها می‌توانستند در شکل گیری تمدن بین النهرین داشته باشند.
خاک امانتدارترین عنصر بناهای تاریخی
یکی از نخستین تمدنهای بشری که کشف شد، حاکم نشین و در اطراف آن خانه‌های مردم عادی بر اساس طبقات اجتماعی در حفاریهای ابتدایی همه از جمله نشریات مشهور باستانشناسی فرانسه و ایتالیا از کشف تمدنی بزرگ سخن گفتند که می‌تواند بسیار از نظریه‌های باستانشناسی و تاریخ جهان را متحول کند که خود می‌توانست به عنوان افتخاری برای ایران زمین مطرح شود اما چند سال بعد به دلیل مشکلاتی حفاری‌ها متوقف شد سایه بانی که برای حفاظت تپه کنار صندل ایجاد شده بود برچیده شد و تمدنی که سر از خاک برآورده بود بار دیگر فراموش شد.
شهر دقیانوس – گهواره تمدن خاورمیانه در جیرفت
خروج قسمت هایی از این تمدن از دل خاک دیوارهای و باروهای قلعه کنار صندل و یک مجسمه سنگی را در معرض فرسایش شدید باران و سیلاب های رودخانه هلیل قرار داد و بار دیگر این نکته را به ما یادآور شد که خاک امانتدارترین عنصر بناهای تاریخی است و این سوال را ایجاد کرد که اگر نمی‌خواستیم از این تمدن که از آن به عنوان یکی از نخستین خواستگاه های بشری و تمدن های انسانی یاد می‌شود نگهداری کنیم چرا اقدام به حفاری کردیم.
