تعریف تشبیه
تشبیه و انواع آن: تشبیه ، مانند کردن چیزی به چیز دیگر است و این بیشتر در صورتی است که این شباهت ، حقیقی نباشد بلکه گوینده در عالم خیال خودش این ارتباط و مانندگی را بر قرار می کند . از آنجایی که این شباهت ادعایی می باشد ، تشبیه موجب خیال انگیزی ، زیبایی کلام و وضوح مطلب می شود .تعریف تشبیه در کتاب « معالم البلاغه » چنین آمده است : « تشبیه و انواع آن عبارتست از مانند نمودن چیزی به چیزی در معنایی به ادواتی خاص”. به عبارت دیگر ، بیان مشارکت دو چیز است در وصفی از اوصاف به توسط الفاظ مخصوص .
تشبیه در جملات ایجابی و سلبی
تشبیه مربوط به جملات ایجابی می شود زیرا در جمله های سلبی ، شباهت و ارتباطی بر قرار نمی شود بلکه عدم وجود صنعت یا حالتی را در چیزی بیان می کند .جمله سلبی در صورتی می تواند تشبیه باشد که بتوان آن را به صورت عبارت ایجابی در آورد که جنبۀ تفضیل و برتری مشبّه بر مشبهٌ به در آن می باشد ؛ چنانکه وقتی حافظ می گوید:
روشنـی طلعـت تـو مـاه نـدارد پیـش تـو گـل رونق گـیاه نـدارد
منظورش این است که ماه روشنی چهرۀ تو را ندارد یعنی تو از ماه ، فروزانتر هستی و در عین شباهت ، برتری و تفضیل یار را نسبت به ماه بیان کرده است و در مصراع دوم هم ضمن تشبیه محبوب به گل ، زیبایی او را نسبت به گل ، ترجیح داده است .
ارکان تشبیه
تشبیه دارای چهار رکن می باشد که مجموعاً یک جملۀ کامل را تشکیل می دهند و عبارتند از :
۱ ـ مشبّه ( چیزی که به چیز دیگر ، شباهت داده شده است . )
۲ ـ مشبهٌ به ( رکن دوم که رکن اوّل به آن شباهت داده شده است . )
۳ ـ وجه شبه ( صفت یا حالت مشترک بین مشبّه و مشبهٌ به می باشد . )
۴ ـ ادات تشبیه ( کلماتی که ارکان تشبیه را به هم ربط می دهد ؛ از جمله : مثل ، مانند ، چون و … )
انواع تشبیه
تشبیه با توجه به ساختمان و مفهوم و محسوس و غیرمحسوس بودن ارکانش انواعی دارد که عبارتند از:
۱ـ تشبیه مفرد به مفرد : تشبیهی است که هر دو رکن اصلی آن یعنی هم مشبّه و هم مشبّهٌ به آن از یک واژه تشکیل گردیده است ؛ مانند تشبیه لب به لعل .
۲ـ تشبیه مرکّب به مرکّب : دو رکن اصلی آن از دو یا چند جزء تشکیل شده باشد البته باید از مجموع چند چیز ، یک تصویر یا یک هیأت در ذهن ، متصوّر شود ؛ مانند : زلف مشکین یار بر چهرة او چون طاووس است که در باغ نعیم باشد .
۳ـ تشبیه مفرد به مرکّب : تشبیهی است که مشبّه آن مفرد یعنی از یک جزء ولی مشبهٌ به آن از دو یا چند جزء تشکیل شده باشد به عبارت دیگر یک چیز را به مجموعه ای از واژه ها که چیز مرکّبی را متصور می شوند ، تشبیه می کنند ؛ مانند : قامت من مانند ابروی یار و همچون کمانی دو تا شد .
۴ـ تشبیه مرکّب به مفرد : تشبیهی است که مشبّه آن چیزی مرکب است که از دو یا چند واژه تشکیل شده باشد امّا مشبّه به آن فقط یک واژه باشد ؛ مانند : دل من در هوای دوی یار چون موی او آشفته است .
