درآمدی بر زندگی خواجوی کرمانی

خواجوی کرمانی: کمال الدین ابوالعطا، محمدبن علی، مرشدی کرمانی، عارف و شاعر قرن هشتم هجری می باشد. وی که به نخل بند شعرا معروف است، منتسب است به فرقه مرشدیه که پیروان شیخ مرشد ابواسحاق کازرونی بوده اند. خواجو آنگونه که در مثنوی گل و نوروز می گوید در بیستم ذی الحجه ۶۸۹ ه.ق متولد شده است. بنابر روایت دولتشاه سمرقندی از یزرگ زادگان کرمانی بوده است . وی کودکی را در کرمان گذراند و سپس به سفرهای طولانی خود به حجاز و شام و بیت المقدس و عراق و مصر و خلیج فارس پرداخت و در این سفرها علم و دانش اندوخت. عنوان “نخل بند شعرا” حکایت از تبّحر و کمال او در خَلق معانی و برتری او بر فرهیختگان و ادبای روزگار خویش است. در طریقت تصوّف، ثابت قدم بوده و نفوذ افکار صوفیانه و اندیشه های عارفانه را در غالب اشعارش می توان دید.

استقبال حافظ از خواجو

از میان معاصران خواجو، ذکر نام حافظ در اینجا لازم تر و ضروری تر است، زیرا این دو استاد بزرگ هم زمان ارتباط نزدیک وجود داشت. خواجو که به سال و تجربه شاعری بر حافظ تقدّم داشت، در مدّتی که مقیم شیراز بود، چون دوستی که سمت رهبری داشته باشد بر اندیشه ی حافظ پرتو تعلیم انداخته بود و به همین سبب است که در دیوان خواجه ی شیراز، بسیار ابیات می بینیم که به تقلید یا به استقبال از غزل های خواجو ساخته و یا گاه معنی و لفظی از خواجو را اقتباس کرده است.

آثار

آثار خواجو متعدد و کلیّات او مفصّل و از هر جهت سزاوار دقّت و شایان اهمیّت است. خواجو شش مثنوی در اوزان گوناگون سروده و در آنها به نظامی و فردوسی نظر داشته است و استادی و مهارت و قدرت طمع و اندیشه وی در همه مثنوی های وی آشکار است. این مثنوی ها عبارتند از: سام نامه، همای و همایون، گل و نوروز، روضه الانوار، کمال نامه. اافزون بر اینها خواجوآثاری چون القلوب و -رساله البادیه و رسالهی سبع المثانی و رسالهی مناظره ی شمس و سحاب دارد.

مختصات آثار خواجو

بامطالعه در آثار منظوم و منثور خواجو که مجموعه عظیمی را تشکیل می دهد به کمال تبّحر و استادی و مهارت وی در سرودن اقسام شعر با توجه به داستانهای غنایی، عرفانی و تاریخی، می توان پی برد، غزلیّات خواجو در میان آثار وی از پختگی، برجستگی، شیوایی و دل نشینی خاصّی برخوردار است که بخش عظیمی از این جذّابیت و دل نشینی غزلیّات مرهون انواع صور خیال در غزلیات اوست.