فلسفه اشراق
سهروردی فلسفه افلاطون و ارسطو را پایان حکمت می داند، زیرا به اعتقاد او افلاطون و ارسطو به حکمت لباس عقلانی پوشاندند، میدان آن را محدود کردند و از حکمت توحیدی حکیمان پیشین جدا ساختند.
از لحاظ اشراق پدر حکمت و فلسفه هرمس یا ادریس پیامبر است که فلسفه را از طریق وحی آسمانی دریافت داشت. پس از ادریس سلسه ای از حکمای یونانی و ایرانی قدیم ظهور می کنند و سپس با ظهور اسلام است که حکمتهای معنوی و هرمسی تمدنهای پیشین را وحدت و اعتدال می بخشد.
شیخ اشراق
سهروردی در حقیقت این حکمت را واسطه ای قرار داده است تا آن موج فلسفه یونانی را که پس از عصر فتوحات حجاب اسلام و قرآن شده پس زند و به حقیقت کتاب سنت و عصمت و عترت تقرب جوید.
شیخ اشراق که خود مدتی گرفتار عالم مشایی ارسطویی بود، زمانی چنان طلبید که جویای نور معرفت شود. در نظر او انسان کامل کسی است که از غرب ماده یعنی عالم تاریکی سیر می کند به شرق انوار یعنی عالم روشنایی و نور. این حکیم اشراقی از قید نفس خود و جهان رها می شود، هنگامی که صفا و تقدس یافت، از حضیض روح انسان دربند، به اوج روح آزاد می رسد. اول ضمن سیر در افق زمین به طور عمودی به آسمان و عرش صعود می کند.
شیخ اشراق و فلسفه نور
عالم واسطه حقیقی نه عالم محسوس است و نه عالم مجرد معانی؛ و آن عالم مثال و خیال بود که در حکم خیال فعال متناظر با خیال مقید انسانی است.
حکمت اشراق به این عالم توجه کرد که همان عالم هنر دینی است و واسطه تجلیات معانی قدسی، بی آنکه آن را ذیل عقل استدلال تلقی کنیم، عقل استدلالی در عرض خیال است و می تواند مانند خیال گیرنده و یا تأیید کننده داده های حس و شهودات و مکاشفات قلبی باشد، با این تفاوت که عقل کارش تحویل حسابگرانه و اعداداندیش شهود به اموری محدود و نازل است؛ اما خیال که شهودات عالم معنی را متمثل می کند، در همان عالم حضور و تجربه ذوقی می ماند.
از اینجا برای سهروردی عالم برزخی خیال یا ملکوت و عالم ارواح، عالمی میان عالم محسوس یا عالم ملک و عالم معقول یا عقول خاص است. صور این عوالم سه گانه عبارتند از صور عقلیه، صور مثالیه و صور حسیه. صور مثالی صور محسوسه را از عالم ماده بیرون می برد و صورت مجرد می بخشد و از جانب دیگر صور عقیله را وجهه خیالی و مثالی بخشیده و بدانها صورت و بعد و جهت می دهد. عالم مثالی مظهر و مثل (ممثول) صور حسیه است و از جانب دیگر مظهر و متوازن صور عقلیه است.
