معرّفی مرآت الاخلاق

مرآت الاخلاق: این کتاب کتابی است که به بحث اخلاق می پردازد و در سال ۱۰۷۴ قمری تالیف شده است. این اثر در یک مقدّمه و سه صورت – که هر صورت مشتمل بر چند آینه و عکس است – تنظیم شده است. صورت اول دربارۀ علم فِراست و حقایق و نکات آن است که مشتمل بر ده آینه می باشد. صورت دوم در علم اخلاق است. در این بخش به بیان فضایل و رذایل اخلاقی می پردازد. به این ترتیب که رذایل اخلاقی را مطرح و سپس راه علاج هر یک را بیان می دارد. صورت سوم در «بیان عشق و محبّت» است. در این قسمت، به بیان مطالبی همچون؛ حقیقت و ماهیّت عشق، اقسام محبّت، نصیحت عشّاق و نیز حکایاتی دربارۀ عشّاق از کتاب هایی همچون؛ نگارستان، مصابیح القلوب، گلستان و… می پردازد.

علم فراست

از آنجا که علم فراست، علمی است که توسط آن از صورت پی به سیرت می برند، مؤلّف در بخش اول کتاب به بیان مطالبی همچون؛ علاماتِ مزاج معتدل، علاماتِ مزاج دماغ، علاماتِ حسن صوری، علم قیافه، علم خطوط دست و پا و … می پردازد. همچنین در این بخش، مؤلّف، افلیمون را صاحب علم فراست دانسته و حکایتی را نیز از جانب او نقل کرده است. غرض مؤلّف از تألیف کتاب، چنان که خودِ او خاطر نشان کرده، کمیاب بودن مجموعه ای است که حاوی نکات و اسرار علم فراست است.

منابع مرآت الاخلاق

مؤلف در تألیف این اثر به کتاب هایی همچون؛ نگارستان، گلستان، مجالس العشّاق و … نظر داشته است. این تأثیرپذیری را می توان در حکایت های بسیاری را از نگارستان معینی، مقامات حریری، مجالس العشّاق و … نقل کرده، مشاهده کرد. با مراجعه به اصل این آثار نیز معلوم گردید مؤلّف در بعضی موارد، حکایات را عیناً نقل نمی کند، بلکه آنها را بر اساس شیوۀ نگارش خود، تغییر می دهد و حتی اشعاری را بدان می افزاید. همچنین این حکایات در اصل آثار مفصّل تر بیان شده است.

نثر کتاب

نثر کتاب عموماً ساده و چنان که خود اشاره کرده، عاری از تکلّفات منشیانه است. امّا در بعضی موارد، ویژگی های عربی مآبانه نظیر استناد به آیات و احادیث دیده می شود. احادیثی که وی در کتاب بدان ها استشهاد کرده عموماً قدسی و نبوی و اندکی هم از حضرت علی (ع) و دیگر امامان است. در بعضی موارد که از مباحث منطقی سخن می گوید نثر کتاب فنّی و کمی دشوار می نماید.

دربارۀ مؤلّف

ملا محمّد صفی پسر ولی ، مفسّر، متکلّم و تاریخ نگار ایرانی از مردم قزوین بود. امّا به هند کوچید و در مراد آباد در ظلّ حمایتِ استاندارِ عالمگیر معروف به اصالت خان به تألیف تاریخیِ بزرگ موسوم به قصّۀ سلاطینِ متقدّمین پرداخت و آن را به نام مربّی خود مُعَنوَن ساخت . ولی پس از وفات مربّی اش به خدمت زیب النساء – دختر اورنگ زیب، امپراتور مغولی هند درآمد. دربارۀ تاریخ تولّد وی اطّلاع دقیقی در دست نیست، اما از آنجا که زیب التفاسیر را به سال ۱۰۷۷ ه تألیف نموده و مؤلّف در آن هنگام ۴۸ سال داشته است. ) می توان سال تولّد وی را ۱۰۲۹ ه.ق دانست.

منبع: پایان نامه کارشناسی ارشد هانیه اسدپور فعال مشهد