مروری بر زندگی میرزاده عشقی
میرزاده عشقی: ميرزادة عشقي، در ۱۲ جمادي الاخر ۱۳۱۲ هـ.ق. در شهر همدان به دنيا آمد. ابتدا در مكاتب محلي و از هفت سالگي در مدارس «الفت» و «آليانس» تهران به تحصيل پرداخت و زبان فارسي و فرانسه را به خوبي آموخت و پيش از فراغت از تحصيل به سمت مترجمي نزد يك بازرگان فرانسوي مشغول كار شد و در هفده سالگي درس و مدرسه را به كلي ترك كرد و وارد كارهاي اجتماعي گرديد.
دایر کردن دفتر روزنامه
عشقي در سال ۱۳۳۳ هـ.ق. در همدان روزنامهاي به نام نامة عشقي داير كرد و در همان اوقات كه اوايل جنگ بين الملل بود، با ساير مردان سياسي به استانبول، كه كانون فعاليت مليون ايران شده بود، مهاجرت كرد و چند سالي را در آنجا گذراند و به رسم شنونده آزاد در مكتب سلطاني و دارالفنون استانبول حاضر شد و هم در آنجا نخستين آثار شاعرانة خود مانند نوروزي نامه و اپراي رستاخيز شهر ياران ايران به وجود آورد. درسال ۱۳۴۲ ﻫ .ق روزنامه قرن بيستم را داير كرد و چند كاريكاتور و شعر و مقاله مبني بر هزل و هجو جمهوري و جمهوري خواهان در آن به چاپ رسانيد و آنها را بازيهاي بيگانگان خواند. بدين جهت روزنامه بلافاصله توقيف و نسخه هاي آن به وسيلة شهرباني جمع آوري گرديد
مبارزات سیاسی عشقی
عشقي در سال ۱۳۳۶ يا ۱۳۳۷ ﻫ .ق به همدان بازگشت و بعد از مدتي به تهران آمد و ضمن ارتباط با نويسندگان در صف طرفداران حزب سوسياليست و همكاران اقليت مجلس به مبارزه پرداخت. در اين مبارزه سياسي نيش قلم شاعر بيش از همه متوجه وثوق الدوله، نخست وزير ايران كه باعث عقد قرارداد ايران و انگليس، بود. عشقي اين قرارداد را «معاملة فروش ايران به انگلستان» ناميد و شعري هم در اين زمينه سرود. سخنراني‌هاي تند و مقالات و اشعار آتشين عشقي باعث شد دستگير شود و به زندان بيفتد. در اثناي سال ۱۳۳۹ ﻫ .ق (اسفند ۱۲۹۹ ش) كودتا شد و سيد ضياء الدين نخست وزير ايران شد. عشقي به خلوص او در خدمت به كشور اعتقاد داشت، و او را در يكي اشعارش «تازه ساز ايران كهن» ناميد.
مقاله سیاسی میرزاده عشقی
عشقي مقالات آتشيني در انتقاد از وضع سياسي كشور انتشار ميداد كه از آن جمله مقالة «عيد خون» كه در روزنامة شفق سرخ چاپ كرد. تنها عنوان اين مقالات باعث كينه عاملان سياسي روز ميشد اما شاعر كه زن و فرزندي نداشت شب و روز خود را وقف مجاهده سياسي و ادبي كرده بود. در سال ۱۳۴۲ ﻫ .ق نغمه جمهوري برپا شد. عشقي كه جواني روشنفكر بود و اين جمهوري را مصنوعي و از دسيسههاي پشت پرده ميدانست با آن مخالفت ميكرد و آن را «جمهوري قلابي» قلمداد كرد.
.
مقالات سیاسی و اجتماعی و نمایشنامه هایش
مقالات سياسي و اجتماعي عشقي داراي ارزش ادبي زيادي نيست. چند نمايشنامة كوتاه تفريحي وي (جمشيد ناكام، حلواء الفقراء، اپرت بچه گدا و دكتر نيكوكار)، كه غرض نويسنده از آنها تصوير وضع زندگي اشراف زادگان ايراني در خارجه و مبارزه با خرافات يا مجسم كردن استعدادهاي خوب ايراني بوده، اين نمايشنامهها هم از جهت روش نمايشنامه نويسي و هم از جهت پرورش سوژه ابتدايي و خام هستند.
اشعارش
هنر شعري عشقي هنوز به درستي ارزيابي نشده است تحقيق كنندگان خارجي هم، كه معمولاً بيش از خود ايرانيان دربارة آثار ادبي شعر او نويسندگان معاصر ايران بحث و جستجو ميكنند دربارة عشقي و آثار او كمتر سخن گفتهاند. اما در ايران بعضي از مورخين ادبيات او را يكي از پيشوايان شايسته و مسلم «سبك نو» ميدانند و بعضي ديگر با بيان اين امر بيان ميدارند كه او چندان ماية علمي ندارد نه در ادبيات قديم ايران متبحر است و نه در ادبيات جديد جهان اطلاع عميق دارد و به «قول ملك الشعراي بهار او هم مثل عارف شاعري است «عوام» و اين نقص حتي گاهي در بهترين اشعار او نيز به چشم ميخورد.
پایان میرزاده عشقی
ميرزادة عشقي همة استعدادهاي يك شاعر كامياب جز پختگي و ماية ادبي را داشت. شايد اگر امان مييافت آن را هم جبران ميكرد. عشقي جوان مرد و هنگام مرگ بيش از سي و يك سال نداشت. طرفداران دربار حادثة قتل شاعر را وسيلة تظاهر بر ضد سردار سپه قرار دادند جسد او را مردم با احترام زياد تشييع و در ابن بابويه به خاك سپردند.. بامداد روز آخر ذيقعده ۱۳۴۲ ﻫ .ق (۱۲ تيرماه ۱۳۰۳ ش) در خانه خويش، كنار دروازه دولت، به دست دو تن ناشناس هدف تير قرار گرفت و نزديك ظهر همان روز در بيمارستان شهرباني جان داد
