نامه نگاری ( ترسّل)
نامه نگاری یا ترسل: از انواع نثر است که در ادب فارسی و به ویژه در قرن ۶ و ۷ هجری، از اهمیت فراوانی برخوردار بوده است. این قسم از نثر در ایران پیش از اسلام با شرایط خاصّ خود شهرت و رواجی تمام و در فنّ نثرنویسی ارزش و مرتبتی خاص داشته و قواعد آن از طریق ترجمه، به طور مستقیم و غیرمستقیم در دواوین خلفا اثرگذار بوده و در تکامل مکاتیب و ترسّلات زبان عربی و فارسی سهمی بسزا داشته است. نمونه هایی از این نامه ها به زبان پهلوی و یا ترجمه آنها به زبان عربی، از عهد ساسانیان باقی مانده است که میتوان از « عهد اردشیر»، « مکتوب اردشیر بابکان»، « مکتوب شاپور به قیصر روم»، « مکتوب انوشیروان» و مهمترین آنها، « نامۀ تنسر»نام برد. از جملۀ کتابهایی که در آنها به مکاتیب پهلوی پرداخته شده، کتاب التّاج است که ابنالمقفّع از پهلوی به عربی ترجمه کرده است.
اهمیت و مختصات ترسل
« ترسّل» از فنون و هنر نويسندگي در ادوار نثر ادب فارسي است. اين فن اهميت فوق العاده تاريخي، ادبي، اجتماعي و حكومتي داشته است و امروز هم از جايگاه والاي آن كاسته نشده است. قدما معتقد بودند دبير بايد « كريم الاصل، شريف العرض، دقيق النظر، عميق الفكر و ثاقب رأي باشد و از ادب و ثمرات آن قسم اكبر و خط اوفر نصيب او رسيده باشد و از قياسات منطقي بعيد و بيگانه نباشد و مراتب ابناء زمانه شناسد و مقادير اهل زمانه داند…». بر اساس اين خصوصيات دبيري و منشيگري به عنوان يك شغل در دواوين و دربار پادشاهان و سلاطين مورد توجه قرار گرفته است و كساني وارد اين عرصه شده اند كه جامع الاطراف در علوم بوده اند. آنان انسانهاي هوشيار، خردمند و خويشتندار بودند و مصالح حاكميت ملي را با راستي و پاكي حفظ مي كردند.
منشآت
منشآت واژه ای است عربی به معني نوشته هاي دبيرانه. در حقيقت هنر نويسندگي است كه در گذشته به آن ترسّل و امروزه به آن نامه نگاري ميگويند. دامنه و دايره اشتمال واژه بعنوان يك صناعت آن چنان گسترده است كه در تشكيلات اداري و ديواني اهميت فوق العاده داشته است. ميتوان گفت ترسّلات اعم از سلطانيات و يا اخوانيات از جنبه هاي ادبي و زبان شناختي، فن كتابت و روش نويسندگي، استاد و مكاتبات تاريخي از شاهكارهاي ادبي هستند. هر چند نشانه هاي نويسندگي در ايران به ششصد سال قبل از ميلاد مسيح در فرس هخامنشي نمايان ميشود ولي تدوين منشات فارسي از دورۀ غزنويان آغاز گرديده، در دورۀ سلجوقيان به كمال خود رسيده است.
