روش هاي آماري اندازه گيري اثرات متقابل
روش هاي آماري اندازه گيري اثرات متقابل
چنانچه واريانس اثر متقابل GEI معني دار باشد چندين روش مختلف جهت اندازه گيري پايداري ژنوتيپ‌ها تا رسيدن به ژنوتيپ يا ژنوتيپ هاي پايدار قابل استفاده مي باشد. طيف گسترده اي از روش ها جهت آناليز در دسترس هستند و به طور كلي مي توانند در چهار گروه دسته بندي شوند: روش تجزيه واريانس، تجزيه پايداري، روش هاي چند متغيره و روش هاي كيفي.
فرض آزمايش در تجزيه واريانس اندازه گيري عملكرد ژنوتيپ در محيط با R تكرار بوده و مدل كلاسيك تجزيه تنوع عملكرد كلي در مشاهدات GER تجزيه واريانس مي باشد. ميانگين مربع باقيمانده درون محيطي، خطا در تخمين ميانگين ژنوتيپ به واسطه تفاوت در حاصل خيزي خاك و ساير عوامل از قبيل سايه اندازي و رقابت از يك كرت به كرت ديگر را اندازه گيري مي كند. در كل اين روش در آزمايشات چند مكاني داراي اهميت مي باشد. زيرا اشتباهات در محاسبه عملكرد عمدتاً از اثرات متقابل حاصل مي شود.
بنابراين آگاهي از مقدار اين اثر جهت دستيابي به برآوردهاي مؤثر از اثرات ژنوتيپي و همچنين تعيين منابع مطلوب احساس مي شود. تجزيه پايداري خلاصه اي كلي از الگوي پاسخ ژنوتيپ ها به تغيير محيطي فراهم مي كند. فري من نوع اصلي تجزيه پايداري را تجزيه مستقل رگرسيون يا رگرسيون خطي ناميد و شامل رگرسيون ميانگين ژنوتيپي بر شاخص محيطي است. و ابزاري براي آزمايش ژنوتيپ هايي كه واكنشي خطي مشخص به تغييرات محيط دارند فراهم مي آورد. روش رگرسيون بيشترين سودمندي را براي ژنتيك دانان فراهم آورده است.
اهمیت شاخص برداشت
نتایج بسیاری از تحقیقات نشان می دهد که در برنامه های به نژادی در طول قرن اخیر عامل اصلی در افزایش عملکرد دانه افزایش شاخص برداشت در ارقام پیشرفته بوده است نه افزایش در مقدار بیوماس کل شاخص برداشت نسبت عملکرد دانه به وزن خشک کل یا بیوماس می باشد. به سبب بعضاٌ حجم زیاد مواد به نژادی و سختی کار در مزرعه، به نژادگرها نیاز به معیاری دارند که بتوانند مواد به نژادی خود را به آسانی ارزیابی نمایند.
شاخص برداشت
تا بحال شاخص برداشت بعنوان یک معیار انتخاب در بسیاری از برنامه های اصلاحی گندم مورد استفاده قرار گرفته است. در مقایسه با عملکرد دانه، انتخاب بر اساس شاخص برداشت دارای مزایای زیر می باشد: ۱- ارزیابی کارآیی فیزیولوژیکی گیاه (یعنی توانائی گیاه برای توزیع آسمیلاتها به دانه ها). ۲- در مقایسه باعملکرد دانه در کشت تنک، شاخص برداشت دارای همبستگی قویتری با عملکرد دانه در کشت متراکم می باشند. ۳- در صورت کمبود میزان بذر جهت کاشت و اندازه گیری عملکرد، شاخص برداشت می تواند جهت ارزیابی مواد به نژادی استفاده گردد. و ۴- شاخص برداشت دارای تنوع ژنتیکی و همچنین دارای وراثت پذیری قابل قبول می باشد.
حداکثر رشد رویشی گیاه در مرحله گلدهی می باشد و تولید ماده خشک آن در هفته سوم یا چهارم پس از مرحله گلدهی به حداکثر مقدار خود رسیده و تا رسیدن کامل ثابت باقی می ماند. پتانسیل تعداد دانه قبل از مرحله گلدهی و تعداد واقعی آن کمی پس از مرحله گلدهی تعیین می شود. اما وزن دانه بعد از مرحله گلدهی تعیین می شود که متشکل از آسیمیلات های پرورده دوره پر شدن دانه و آسیمیلات های قبل از مرحله گلدهی ذخیره شده در ساقه های گیاه می باشد.
شاخص برداشت منعکس کننده تمامی موارد فوق است. بنابراین می توان بیان داشت که شاخص برداشت در گندم تابعی از وزن ماده خشک کل زمان گرده افشانی، افزایش وزن ماده خشک از زمان گرده افشانی تا رسیدن دانه، کاهش وزن ساقه از زمان گرده افشانی تا رسیدن و عملکرد دانه می باشد. عملکرد دانه خود حاصل تعداد دانه و وزن دانه می باشد که مجدداً هر یک از این اجزا تابعی از عوامل دیگر می باشد.
پتانسیل تعداد دانه
پتانسیل تعداد دانه قبل از مرحله گرده افشانی تعیین می شود و نتایج تعدادی از محققین نشان می دهد که وزن سنبله و نسبت وزن سنبله به وزن بقیه گیاه (بدون سنبله) زمان گرده افشانی در تعیین تعداد دانه و نهایتا تاثیر بر شاخص برداشت نقش دارند. بررسی نسبت وزن سنبله به وزن بقیه ساقه در زمان گرده افشانی و رابطه آن با شاخص برداشت می تواند نشان دهد که تفاوت ها در شاخص برداشت بین ارقام قبل یا بعد از مرحله گرده افشانی تعیین می شوند.
وزن دانه که بعد از مرحله گرده افشانی تعیین می شود، با افزایش دوران پر شدن یا با افزایش سرعت پر شدن دانه افزایش می یابد. از آن جایی که اجزای زیادی در شاخص برداشت دخیل هستند، رابطه بین شاخص برداشت و اجزای آن در بین ژنوتیپ ها (زمستانه و بهاره) و شرایط زراعی مختلف (کشت تنک و کشت متراکم ) متفاوت می باشد، بطوریکه این عوامل می توانند باعث تنوع و تغییرات زیادی در شاخص برداشت شود و نهایتا این صفت را به عنوان یک معیار جهت انتخاب ارقام با عملکرد بالا غیر قابل قبول و استفاده نماید.
اطلاعات مربوط به روابط بین شاخص برداشت و اجزای آن می تواند مورد استفاده قرار گیرد. بعضی صفات مانند نسبت وزن سنبله به بقیه ساقه در زمان گرده افشانی ممکن است در بعضی شرایط به عنوان یک معیار جهت انتخاب ژنوتیپ های برتر مورد استفاده قرار گیرد.
